Son Dönem Türkçe Rap Sevdası

Toplulukların bir araya gelmesini, birlikte hareket etmesini sağlayan, bu şekilde duygusal bağlar ve toplumsal dayanışmalar yaratan muhteşem buluş müzik, tüm kültürlerde iletişim kurmanın en önemli araçlarından şüphesiz. Müzik, kültürlerarası etkileşimi teşvik ederek farklı toplumların birbirlerinden yepyeni şeyler öğrenmesini sağlıyor. Küreselleşme müziğin kültürler arası etkileşimini kolaylaştırıyor. Bu da evrensel yeni insan deneyimleri yarattı, yaratıyor, yaratmaya da devam edecek.

Toplumların değerlerini, kimliklerini, anılarını taşıma görevi gören müzik, bu şekilde gelişerek pek çok türe ayrılıyor şüphesiz. Bu yazımızda rap müziğin tarihine şöyle bir bakıp son dönemde ülkemizdeki rap müzik patlamasını değerlendireceğiz.

Rap Müzik Nedir, Nasıl Doğmuştur?

Rap kelimesinin açılımı, ingilizce: rhythm and poem, yani ritim ve şiir, ritmik şiirdir. Bazı yerlerde ise Rhytmic African Poetry, yani ritmik Afrikan şiirler olarak anılır.

Rap müziğin kökeni 1970’lere dayanıyor. Amerika’da kenar mahallelerde yaşayan Afrikalıların ağır eleştiri içeren parçalarıyla başlıyor hikaye. Rapten önce blues var tabii,  Amerika’da ağır şartlar altında çalıştırılan Afrikalıların kölelik hikayelerinden doğan hüzünlü şarkılar blues adını almıştı. Bu hüznü artık terk etmek ve öfkeyle isyan etmek isteyen Afrikalılar 70’li yıllarda rap türünde şarkıları yarattılar. 70’li yılların partilerinde artık rap müziğe ait plaklar çalınmaya başlandı. 1979 yılında Sugar Hill Gang, Rapper’s Delight ve Chic’in Good Times şarkılarını birleştirerek, rap müziğin ritmini ve tekerleme şeklindeki sözlerini o dönem müzik dinleyen insanlara alıştırmaya başladı.

80’lerde bir yandan Rock dalgası dünyayı sarmışsa da Rap müzik türü de sessiz ve küçük toplumların sesi, bir nevi alt kültürün nefesi oldu. Amerika’dan çıkıp tüm dünyaya yayılan bu müzik türü başta DJler aracılığı ile parti ve benzeri ortamlarda kendine yer buldu. Ritmik şiir anlamındaki rap bir yandan da “rapping” kavramıyla, vurmak, saldırmak gibi bir anlama da gelmiş oldu. Daha sonra argo konuşmalara gevezelik yapmak olarak geçti. Rap şarkıları genelde alt kültürün ve kenar mahalle insanlarının yaşadıkları ırkçılık, suç işleme, yoksulluk gibi konuları ele alıyordu. Özellikle Amerika’da yaşanan polis şiddeti ve ırkçılık rap müzik sayesinde daha görünür ve konuşulur konular haline geldi.

Bu arada Hip-Hop ve Rap günümüzde hep karıştırılan iki terim. Aslında Hip-Hop, bir kültürün ismi. 1970’li yıllarda doğan bu kültür, Afrika’dan Amerika’ya gelen insanların genel yaşam tarzını ifade ediyor. Hip-Hop, içinde break dans, MC’lik, grafiti, giyim kuşam tarzı, DJ’lik gibi aktiviteleri de barındıran bir kültür. Rap de, bir müzik türü olarak hip-hop kültürünün bir kolu. Hip-Hop kültüründen gelen bir grup olan Grandmaster Flash and the Furious Five şarkısı The Message, dönemin en başarılı rap şarkıları arasında anılıyor. 1979 yılında Kurtis Blow’un The Breaks albümü yine ilk başarılı rap çalışmalarından biri. Rap müzik daha sonra Drill, Trap ve Gangsta Rap şeklinde farklı alt türlere ayrılıyor. Günümüzde en çok dinlenen rap sanatçılarına baktığımızda Eminem, Drake, Kanye West, Jay-Z, Snoop Dog, Dr. Dre gibi isimler öne çıkıyor.

Türkçe Rap Nasıl Doğdu, Nasıl Gelişti?

Türkler arasında rap, öncelikle Almanya’da yaşayan Türkler arasında yayılmaya başladı. Türkiye’de bilinen ilk Türkçe rap denemelerinin 1980’li yıllarda DJ Hakan Gündüz tarafından yapıldığı kabul ediliyor. Barış Manço,  1973’te çıkardığı Lambaya Püf De adlı şarkısının rap türünde olduğunu belirtmiş. Rapin hiciv içerikli lirik stil kullanımı Anadolu ozan geleneğini anımsatır nitelikte kuşkusuz.  O dönemlerde, MFÖ, Grup Vitamin ve benzeri bazı pop/rock sanatçılarının ritmik şiir de içeren bazı şarkıları rap müziğe benzese de Amerika’dan Almanya’ya gelen rap ve hip hop kültürünü benimseyerek yaşayan Türklerden oluşan Cartel grubu Türkçe rapi Türkiye’ye ve Avrupa’ya ilk tanıtan grup olarak kabul ediliyor. 1995’ten sonra Cartel’in açtığı yoldan devam eden Türkçe rap şarkıcıları ve gruplar, albümler ve klipler üreterek Türkçe rapi geliştirdiler. 90’ların sonlarında Sagopa Kajmer, Ceza, Fuat Ergin gibi sanatçılar ortaya çıkmaya ve işin kalitesini artırmaya başladılar.

Bu dönemde müzik kanalları da rap müziğe geniş yer vermeye başladı. Yine 90’ların sonunda Ceza’nın kızkardeşi Ayben, yine Sagopa Kajmer’in sevgilisi Kolera, Aziza A gibi kadın rapçiler de ortaya çıkmaya başladı. 2000’lerin başı Ceza ile Sagopa’nın dissleri ile anıldı rap dünyasında. Diss, rapte rapçilerin birbirlerini yermek için şarkılarına hiciv içeren, bazen küfre varan sözler yazmaları anlamına geliyor. Kökeni ise yine İngilizce disrespect, yani saygı duymamaktan geliyormuş.

2009’da kurulan hiphoplife.com.tr sitesi Türkiye’de hiphop kültürü ve rap müziğinin gelişimi için önemli oluşumlardan biri. Zaten internet Türkçe rap için çok önemli oldu her zaman, sonuçta Türkçe rap biraz da internet sayesinde dünyaya yayılan bir tür haline geldi. Rock’nCoke, Zeytinli Rock Festivali gibi oluşumlar da  bu gelişmeler sonrasında Türkçe rap müziğe yer verir oldular.

Son Beş Yılda Türkçe Rap Dinleme Artışı

Ülkemizde rap müziğinin müzikseverler üzerindeki etkisine bakıldığında bu müzik türünün yüksek oranlarda dinlenmeye ulaştığı görülüyor. İsveç merkezli müzik dinleme servisi olan Spotify uygulamasının 2021 Türkiye verilerine göre Türkiye’de en çok dinlenen üç şarkıcının (sırasıyla Ezhel, Uzi ve Sezen Aksu) iki tanesinin rap sanatçısı olması bu durumu kanıtlar niteliktedir.

Günümüzde Ezhel, Ben Fero, Ceza, Yener, Uzi, Gazapizm, Norm Ender, Cash Flow, Zeze, Eypio, Canbay & Walker, Şanışer, Tepki rap müziği başarıyla temsil eden isimler olarak öne çıkıyor. Bu isimlerle birlikte rap müziğe dair sanki her gün yeni isimlerle, yeni gruplarla karşılaşmamız da an meselesi gibi gözüküyor. Türkçe rap parçaları listelerde öne çıkıyor, Spotify ve benzeri platformlarda Türkçe rap dinleme rakamları gün geçtikçe artıyor. Peki bu artışı sosyolojik olarak okursak neye bağlayabiliriz?

Amerika’daki rap şarkı sözlerinin toplumsal olarak nerelere dokunduğundan bahsetmiştik. 2000’li yılların başında, Almanya’daki Türk rapçilerin şarkılarında bahsettiği sorunlar ise Avrupa Birliği’ne girmek istediğini sürekli dile getiren Türkiye’de belirli bir farklılık gösterdi. Şarkı sözleri pop müziğe, popüler kültüre ve zenginliğe yönelik sert eleştiriler barındırmaya, bir yandan da gençleri uyuşturucudan sakınmaları konusunda uyarmaya başladı. Türkçe rap müzikte 3.dalga diye anılan dönemde rap müziğin konusu genellikle sosyal gerçeklik ve siyasal düzene tepkiler şeklinde gelişti. Hatta müziklerinde bu konuları işledikleri için bazı rapçiler hakkında soruşturmalar açıldı.

Araştırmalar rap müzik türünün popülerleşme nedeni olarak Z kuşağı gençlerinin “savaş, toplumsal çatışma” gibi konulardaki düşüncelerinin etkili olduğunu belirtmiş ve rap türünü “Z kuşağının müziği” olarak tanımlamıştır.

Ülkemizin içinde bulunduğu antidemokratik ortam ve fikir özgürlüğünün neredeyse ortadan kalkmış olması, müziğin toplumsal yapısını kaçınılmaz olarak dönüştürmüştür. Rap müzik, insanların söylemek isteyip de söyleyemediği, düşünmek ya da kabul etmek istemediği pek çok fikri dile getirmektedir. Rap dinleyicilerinin bazı rap sanatçılarına ‘daha politik sözler yazması’ için baskı yaptıklarını da duymaktayız, adeta böyle bir talep gelişti. Bağımsız müzik dinleme platformlarındaki sonuçlar da gösteriyor ki; açılan soruşturmalar, yani bu şarkıların birilerinin midesini bulandırmış olması, rap’in daha çok sahiplenilmesine, merak edilmesine, ilgi uyandırmasına sebep olmuştur.

Rap müziğin Türkiye’deki gelişimini sosyolojik olarak değerlendirmeye devam edecek olursak, ülkenin içinde bulunduğu kriz haline de bakmak durumundayız. Ekonomik krizin bedelinin toplumsal olarak ödeniyor olması, gençlerin geleceğe dair umut besleyemez hale gelmesi, toplumu ve özellikle gençleri ortak bir buhranın içine itmektedir. Orta sınıfın kalmaması insanların artık kendilerini yetersiz, eksik hissetmelerine neden olmaktadır. Bunu özgürce dile getirecek politik bir zeminin kalmayışı ise toplumsal öfkeyi yükseltmektedir. Rap müziğin popülerleşmesinde bunun da etkisi gözardı edilemez.

Türkiye’de de Rap müzik, Amerika’da olduğu gibi sokaktaki hayatı anlatan, kendini dışlanmış hisseden toplulukların ifade aracı olarak başladı ve böyle de devam ediyor. Son birkaç yıl içerisinde rap müziğe yeni ritimler, soundlar eklenmiş olsa da işin başından beri bu türde eserler yaratmaya devam eden rapçilerin, bu tavırlarını eskiden beri sürdürdüklerini, hatta son dönemde sınıfsal ayrımcılığa dikkat çeken şarkıların sayısının ve öfkeli söz yazarlığının arttığını gözlemlemek mümkün. Yani rap müzik, kendisini sisteme yönelttiği eleştirileriyle var etmeye devam ederek, kendinden ödün vermeyerek toplumda büyük ölçüde benimsenmeye başlanmıştır.

Bir şeyleri protesto etmek veya bir davranışı eleştirmek “özgür insan” olmayı gerektirir. Rap sanatçıları da özgür olma haklarını kullanarak dinleyenlerine eleştirel düşüncelerini açıklamakta ve bu amaçla müziği ve şiirsel sözleri kullanarak etkili bir anlatımda bulunmaktalar. Yazımızı birkaç başarılı Türkçe Rap parçası tavsiyesiyle bitirelim:

Şanışer – Susamam

Ezhel – Olay

Ceza – Suspus

Gazapizm – Benden Şarkın Var

Norm Ender – Çıktık Yine Yollara


Melis Zararsız